Een advocaat die in minuten een pleitnota schrijft. Een bodyscan die sneller is, scherper beeld geeft en minder straling genereert. Een betaalplatform dat efficiënter transacties kan verwerken. Kunstmatige intelligentie is in recordtijd uitgegroeid tot het duizenddingendoekje dat voorspoed en efficiëntie gaat brengen. 

Rond de publicatie van halfjaarcijfers schetsten bestuurders van beursgenoteerde bedrijven nog maar eens de beloftes van de nieuwste taalmodellen. Maar de belofte klinkt niet bij elk bedrijf hetzelfde. Soms levert het nieuwe omzet op, soms vooral efficiëntie en in veel gevallen zijn het nog beloftes voor de toekomst. 

De AI-golf raakt niet elk fonds op dezelfde manier: er zijn bouwers, veredelaars, kostenbespaarders en volgers.

1. De AI-bouwers - Directe groei door de vraag naar chips en rekenkracht
Wie wil begrijpen waarom de AI-revolutie de AEX-index opstuwt, moet beginnen bij de drie bedrijven die het fundament ervan bouwen: ASML, BESI en ASMI. Zonder hun machines geen chips, en zonder chips geen AI.

ASML is het boegbeeld. Het bedrijf uit Veldhoven profiteert rechtstreeks van de wereldwijde bouwgolf van datacenters en de groei van AI-modellen die steeds meer rekenkracht vergen. De nieuwste generatie, de extreem-ultraviolet (EUV)-machines – waarmee chips van minder dan twee nanometer worden geproduceerd – vormt het hart van die revolutie. De orderboeken zijn goed gevuld en de operationele winstmarge ligt boven de 40 procent.

Ook BESI, de chipverpakker uit Duiven, ziet zijn markt versnellen. De vraag naar hybrid bonding-machines groeit explosief. Die techniek maakt AI-chips compacter, sneller en energiezuiniger. Chipmakers als TSMC en Intel maken rekenchips (logic) en gebruiken hybride bonding steeds vaker. De volgende stap is het geheugen, waar Samsung, Micron en SK Hynix actief in zijn. Dat zijn producenten van geheugenchips (memory). Belangrijk: AI vraagt niet alleen rekenkracht, maar ook zeer snelle dataverwerking in het geheugen. Als deze geheugenklanten hun lijnen ombouwen, volgt voor BESI een tweede vraaggolf. Dat verhoogt de volumes en verbetert de marge. Volgens topman Richard Blickman was vorig jaar liefst de helft van de orderinstroom AI-gerelateerd.

ASMI maakt machines voor ALD: laagjes chipmateriaal van één atoom per keer. AI vraagt steeds meer rekenkracht. Daarom schuift de sector naar 3D-chips met lagen boven op elkaar. 3D-chips worden steeds belangrijker voor zware AI-toepassingen omdat ze sneller, kleiner en energiezuiniger zijn. Precies hier helpt ALD: je hebt ultradunne, egale laagjes nodig, anders werken die stapels niet betrouwbaar. Daarom leunen klanten als TSMC, Intel en Samsung op ASMI, en groeit het bedrijf uit Almere mee met de AI-vraag.

Samen vormen ASML, BESI en ASMI de ruggengraat van de Europese AI-economie. Hun omzetgroei is rechtstreeks verbonden met de vraag naar rekenkracht, en hun winstmarges behoren tot de top van de AEX. 

2. De dataveredelaars - AI als groeiversneller voor winst
en omzet 
Chips maken de rekenkracht. Spelers als RELX en Wolters Kluwer maken die kracht bruikbaar met data en software.

Ze hebben grote databronnen – juridisch, wetenschappelijk en medisch – en zetten met AI die kennis om in praktische tools voor klanten. |

Eerst gold AI vooral als middel om kosten te drukken. Bij RELX gaat het verder: klanten betalen voor extra functies, waardoor AI ook omzet en marge stuwt. De software die het concern levert aan juristen, wetenschappers en verzekeraars is steeds dieper doordrongen van kunstmatige intelligentie. Klanten betalen graag extra voor de snelheid en precisie die AI toevoegt. En dat zie je terug op de factuur: voor de AI-functies kiezen klanten duurdere bundels. RELX groeit daardoor nu met 7 procent per jaar, vijf jaar geleden was dat 4 procent.

De kracht van RELX ligt in de kwaliteit van zijn gegevens. De AI-modellen worden niet getraind op internet, maar op een besloten database. Daardoor kunnen bijvoorbeeld juristen zoeken, redeneren en schrijven met een betrouwbaarheid die generieke taalmodellen niet halen. 

Wolters Kluwer volgt in grote lijnen hetzelfde pad. Ongeveer de helft van alle digitale inkomsten van Wolters Kluwer komt uit producten die gebruikmaken van AI.

Toch maken beleggers en analisten zich zorgen. In de zorg doemen AI-platforms op die medische kennis combineren met generatieve modellen en informatie gratis of tegen lage kosten aanbieden. Beleggers vrezen dat zulke alternatieven de groeimotor van Wolters Kluwer kunnen afremmen, al benadrukt het bedrijf zelf dat kwaliteit en betrouwbaarheid zwaarder wegen dan snelheid.

Ook in de juridische markt heeft RELX, met zijn exclusieve Amerikaanse databanken, een stevigere verdedigingswal dan Wolters Kluwer, dat vooral opereert in Europa waar veel wetgeving vrij toegankelijk is – een markt waarin start-ups makkelijker kunnen toetreden.

Bij RELX is de AI-impact al terug te zien in snellere groei en hogere winstgevendheid. AI-functies worden direct betaald door klanten. Wolters Kluwer gebruikt AI daarentegen vooral om processen te verbeteren; de tijd zal moeten uitwijzen of de omzet- en winstgroei ook kan versnellen.

Meer platforms die AI verzilveren
In dezelfde laag bevinden zich ook Prosus en Adyen, bedrijven die AI gebruiken om bestaande diensten te verbeteren. Prosus bouwt AI in bij tientallen deelnemingen, van marktplaatsen tot bezorgapps.

Bij online marktplaats OLX zorgt AI ervoor dat advertenties slimmer worden getoond, op het juiste moment en de juiste plek. Daardoor steeg de omzet per advertentie volgens de investeerder met 17 procent.

Bij iFood, de Braziliaanse bezorgdienst van Prosus, zorgt AI dat klanten sneller bestellen en vaker terugkomen. Ook trekt iFood nieuwe klanten aan die langer blijven hangen, aldus Prosus. Prosus meldde over 2024 een e-commerceomzetgroei van ruim 20 procent, naar eigen zeggen mede door deze AI-optimalisaties.

Ook Adyen laat zien dat AI direct geld oplevert. De betaalverwerker gebruikt algoritmen die fraude beter herkennen en betalingen slimmer doorsturen. Het aandeel geslaagde betalingen ligt door AI circa 6 procent hoger dan bij traditionele systemen. Dat betekent meer omzet voor de klant, en voor Adyen. 

Samen vormen deze bedrijven de data- en kennislaag van de AI-economie: hier zorgt AI zowel voor hogere marges als voor nieuwe inkomstenstromen.

3. De efficiëntie-winnaars - AI als productiviteitsmotor
Voor verzekeraars betekent slimme technologie geen spectaculaire omzetgroei, maar wél minder papierwerk, snellere besluitvorming en scherper inzicht in risico’s. Spelers als NN, ASR en Aegon gebruiken AI om processen te versnellen, fraude te bestrijden en risico’s scherper te beoordelen.

NN is vrij concreet over de besparingsmogelijkheden. Bij de klantenservice vat een taalmodel duizenden telefoongesprekken automatisch samen, wat volgens het bedrijf miljoenen minuten administratief werk bespaart. Daarnaast helpen AI-modellen bij het beoordelen van claims. Ze scannen duizenden dossiers en pikken verdachte patronen eruit, zoals dezelfde foto in meerdere zaken of opvallend hoge letselbedragen.

De verzekeraar investeert tot en met 2027 zo'n 450 miljoen euro in digitalisering, waarvan een fors deel naar AI gaat. Die inzet moet vanaf dat jaar jaarlijks 200 miljoen euro opleveren. Een jaar later moeten er zo’n 300 toepassingen draaien.

Bij de drie grote verzekeraars werken tienduizenden mensen, en een deel van hun taken verdwijnt. De besparingsruimte is groot, maar de omslag zal gevoeld worden.

4. De volgers - AI achter de schermen
Niet elk AEX-bedrijf heeft een helder AI-verhaal. In de verslagen van energie-, chemie- en consumentengoederenbedrijven duikt het woord wel op, en worden hier en daar concrete toepassingen genoemd, maar harde cijfers over omzet of winst ontbreken.

Unilever test reclamebeelden en slogans eerst digitaal. Wat werkt, gaat live. Wat niet werkt, valt af. Zo start de campagne sneller en met minder verspilling. Ahold Delhaize optimaliseert bevoorrading en schapindeling met zelflerende systemen, terwijl Randstad AI gebruikt om vacatures sneller te matchen met kandidaten. AkzoNobel test nieuwe verflagen eerst digitaal; slimme software voorspelt slijtage en kleurechtheid. DSM-Firmenich laat modellen nieuwe geurcombinaties voorstellen, zodat het lab sneller tot een recept komt.

Shell gebruikt sensoren en slimme software om slijtage vroeg te zien. Denk aan trillingen, temperatuur en geluid van pompen en kleppen. Zo kan onderhoud vooraf worden ingepland, liggen onderdelen klaar en voorkomt Shell onnodige stilstand. Dat scheelt in de kosten. 

Philips spreekt veel over slimme software, maar de financiële impact is lastig in te schatten. In de zorg is het geen los product: AI-functies zitten ingebouwd in scanners en monitoring. Philips zegt dat ongeveer de helft van de verkopen uit systemen met zulke functies komt, maar linkt dat niet aan omzetgroei of winstmarges. Voorbeelden zijn de CT 5300 (minder ruis, automatische belichting) en de BlueSeal MRI (storingen voorspellen, nauwelijks helium nodig). Dat levert vooral lagere kosten en hogere uptime bij ziekenhuizen op. Maar nieuwe omzetstromen voor Philips zelf zijn (nog) niet zichtbaar. Daarom plaatsen we Philips nu bij de volgers. 

Universal Music Group (UMG) positioneert zich voor de lange termijn. Het concern verdedigt met hand en tand de rechten van artiesten tegen ongeoorloofd AI-gebruik. Tegelijk ziet het bedrijf kansen: via licenties met betrouwbare AI-partners wil UMG nieuwe vormen van creatie mogelijk maken én eraan verdienen. 

De keerzijde
Ondernemingen hebben niet uitsluitend oog voor de voordelen van kunstmatige intelligentie. Vrijwel alle AEX-bedrijven geven er blijk van dat AI een minder gunstige impact kan hebben op activiteiten en noemen AI in jaar- of kwartaalverslagen expliciet als risicofactor. 

Het risico rondom regelgeving domineert. Bedrijven als Euronext, Prosus, Adyen en ASR Nederland wijzen op de impact van de EU AI Act, die AI aanmerkt als een regulated product. Dat betekent onder meer modelregistratie, impactassessments en logboeken. 

Euronext, Prosus, Adyen en ASR investeren in compliance en audits, wat de kosten omhoogduwt en het lastiger maakt producten snel op de markt te brengen. Cyberveiligheid verschuift ook. Het gevaar zit niet alleen in malware, maar ook in weglekken van data via het AI-model zelf. Daarom draait Adyen zijn chatbots intern, met eigen beveiliging en logs.

Ook uitvoering kan voor risico zorgen. ASML zegt hardop dat mislukte AI-projecten de concurrentiepositie kunnen aantasten. Philips waarschuwt dat de stap naar cloud en generatieve – dus zelfdenkende en beslissende – AI technisch en organisatorisch complex is. Als snelle, schaalbare én juridisch en ethisch verantwoorde uitrol niet lukt, dan volgt achterstand, druk op omzet en marges en extra data- en patiëntveiligheidsrisico.

RELX noemt intellectuele eigendomsrechten én dataprivacy expliciet als emerging risks bij AI-productontwikkeling.

AI heeft een keerzijde. De VEB spoort bedrijven dan ook aan om in de toekomst meer toelichting te geven op de risico’s van AI. 

Deze bedrijven hebben de mond vol van AI

Om te zien welke ondernemingen het meest communiceren over de invloed van kunstmatige intelligentie, analyseerde de VEB het aantal gelegenheden waarin ze aandacht besteden aan de ontwikkelingen. Wij keken naar alle openbare informatie, zoals persberichten, jaarverslagen, kwartaalrapporten en transcripten van analistencalls. Bovenaan staan ASML en Philips, bedrijven waar slimme technologie al diep in producten en processen zit. Daarna volgen Wolters Kluwer, RELX en Prosus, die AI gebruiken om data te verrijken, klanten beter te bedienen en prijzen op te voeren. In het midden vinden we BESI en ASMI, de toeleveranciers die profiteren van de groeiende vraag naar AI-chips. Zij verdienen er indirect aan, via de investeringsgolf in nieuwe chipfabrieken. Bij Shell, Universal Music Group en Adyen speelt AI ook, maar op meer bescheiden schaal. De impact op omzet en winst is nog beperkt.